دستگاه موسیقی چیست ؟

دستگاه موسیقی عبارت است از توالی نظام یافتة قراردادی نمونه‌ها

و الگوهای موسیقایی، که در حوزة تُنال “Tonal” آن دستگاه ترتیب یافته است”

به طور کلی، هر دستگاه، از نغمه‌هایی تشکیل می‌شود و هر نغمه،

شامل تعدادی گوشه است. گوشه، کوچک‌ترین واحد سازندة هر دستگاه موسیقی است

و در واقع، “اگر موسیقی ایران را مملکتی فرض کنیم،

دستگاه را ولایت، نغمات را شهر و گوشه‌ها را خانه تعبیر می‌نماییم

” به بیان دیگر، “گوشه‌ها، بافتهایی “TexturesK” موسیقایی هستند

که به عنوان نمونه و الگویی قراردادی برای ایجاد خلاقیت

موسیقایی و بداهه‌نوازی یا بداهه‌سرایی به کار می‌روند…

“. این گوشه‌ها، “…نقش زمینه‌سازی برای تأویل و تداعی

بداهه‌نوازی یا بداهه‌سرایی و ساختن قطعات را به عهده دارند

امید واریم که به این سوال شما ( دستگاه موسیقی چیست ؟ ) پاسخ خوبی داده باشیم.

تصنیف چیست ؟

معمول‌ترین و رایج‌ترین قطعات ساخته شده در موسیقی سنتی تصنیف است که وزن متریک “Metric” دارد .

در واقع می توان گفت یک 6/8 سنگین که دارای ریتم است.

در تفاوت بین ترانه و تصنیف در ساده ترین تعریف بهتر است

بگوییم تصنیف نزد ما ایرانیان آهنگی است ریتمیک

بر اساس موسیقی و شعر و سازهای سنتی و ترانه آهنگی است

بر مبنای سبک های گوناگون موسیقی و سبک های شعری

گوناگون و البته سازبندی گوناگون چه فرنگی و چه فارسی .

تصنیف را باید نامی جدید برای ترانه‌های قدیمی مردمی ایرانی دانست

که اساس آن بر نظم هجابندی و تکرار برخی عبارت‌ها یا مصرع‌ها استوار است

و شاعران بزرگ نیز از آن استفاده می‌کرده‌اند.

 

قدیمی‌ترین تصنیف در دوران بالنسبه جدید که ثبت شده‌است تصنیفی است

که ۶۰ سال پیش از تولد شیدا سروده شده‌است.

 

تا پیش از شیدا چیزی از سرایندگان تصنیف‌ها که احتمالاً

به صورت بداهه‌خوانی سروده می‌شده‌است نمی‌دانیم.

در میان تصنیف‌های تقریباً همزمان با شیدا یا اندکی قبل از آن می‌توان

از تصنیف «ای تیر غمت را دل عشاق نشانه» نام برد که شعر آن از خیالی بخارایی است،

همچنین «خسرو خوبان» با شعری از عراقی، «بار فراق دوستان»

با شعری از سعدی، «چهره به چهره» با شعری از قرةالعین

و «تمنای وصال» با شعری از خیالی بخارایی

و شیخ بهایی که از شناخته شده‌ترین نمونه این تصنیف‌ها هستند.

چنان‌که در این ترانه‌ها دیده می‌شود، میان این ترانه‌ها

که اکثراً در مجالس اهل طریقت خوانده می‌شده با ترانه‌هایی که

در کوچه و بازار شنیده می‌شد، تفاوت وجود دارد.

همچنین در این ترانه‌ها شاعر تصنیف‌ساز نیست

و ساختار شعری آن با شکل تاریخی تصنیف‌های مردم پسند متفاوت است.

می‌ماند تصنیف‌های مردم پسندی مانند «تو مگر ماه نکو رویانی» که شاعران شناخته شده‌ای ندارد.

علی اکبر شیدا احتمالاً نخستین تصنیف‌ساز شناخته شده موسیقی ایرانی است.

تقریباً ۲۲ تصنیف سروده شده از شیدا در اختیار داریم که از نظر مضامین، زبان شعری

و نوع آهنگ‌ها دارای مشخصات سبکی خاص شیدا هستند.

استادانی نظیر رضوی سروستانی بر ویژگی‌های

سبکی این نوع تصنیف‌ها تأکید زیادی داشتند.

مرور تاریخ و فضای شعر و موسیقی در دوران شیدا به ما کمک می‌کند

تا موقعیت او را در احیای دوباره تصنیف ایرانی و زمینه‌های اثر پذیری و اثر بخشی او را درک کنیم.

تا پیش از وقوع نهضت مشروطه در ۱۲۸۵ خورشیدی (۱۹۰۶ میلادی)،

موسیقی رایج در شهرهای بزرگ غالباً مضامین عاشقانه، سرگرم‌کننده

و گاه بسیار بی‌ارزش داشت. چنان‌که عارف قزوینی تصنیف‌سرای

نامدار عصر مشروطه در کتابش می‌نویسد

(نقل به مضمون): «وقتی من به ساختن تصنیف‌های میهنی روی آوردم،

این هنر چنان تنزل یافته بود که حتی برای گربه شاه نیز تصنیف می‌ساختند».

عارف قزوینی هر چند به ساختن تصنیف‌های میهنی مشهور است

ولی تصنیفهای او مضامین مختلفی از جمله عاشقانه دارند.

بسیاری از تصنیف‌های عارف اینگونه است که بر روی ملودی ثابتی می‌توان

چند شعر مختلف که در دیوان او آمده اجرا کرد.

در واقع از یک ملودی می‌توان استفاده چند منظوره کرد و مضامین مختلفی را بیان کرد.

عارف قزوینی سبک خاصی در تلفیق شعر و موسیقی داشته

که برخی آنرا ناآگاهی او به تلفیق شعر و موسیقی و فدا کردن

شعر برای موسیقی می‌دانند و عارف را نقد می‌کنند.

از طرف دیگر عده‌ای استدلال می‌کنند که عارف خود شاعر هم بوده

و اینگونه تلفیق سبک او در تصنیف سازی است

و نه به دلیل ناآگاهی او به تلفیق شعر و موسیقی.

با وجود این اختلاف دیدگاه اغلب هر دو گروه

در اینکه او یک تصنیف ساز بزرگ و مؤثر بوده توافق دارند.

از تصنیف سازان مشهور بعد از علی اکبر شیدا

و عارف قزوینی می‌توان به امیر جاهد اشاره کرد.

ژوکوفسکی که به جمع‌آوری تصنیف‌های ایرانی علاقه داشت به تصنیفی

اشاره می‌کند که در سال ۱۸۸۵ آن را در اصفهان و در سال ۱۸۹۹ آن را در تهران شنیده‌است

به نام «سلی جانم» که هم ترانه‌ای عاشقانه‌است

و هم گریزی به اتفاقات تاریخی دربار دارد و نکته جالب اینجاست

که ترجیع‌بند این تصنیف «در خم زلفت، دل شیدا شکست» است که تکرار می‌شود

و نشان دهنده استفاده خوانندگان تصنیف از ترجیع بند مشهور شیداست

(که البته در تصانیف آن زمان امر رایجی بوده‌است).

توجه به تاریخ ثبت ترانه توسط ژوکوفسکی نشان می‌دهد

که شیدا در ۴۰ سالگی به آن درجه از نفوذ رسید که در اصفهان برای مردم آشنا بوده

و تصنیف معروف «در خم زلفت، دل شیدا شکست»

مربوط به دوران میان سالی و پیش از زندگی او در تهران است.

مرغ سحر شعر از ملک الشعرای بهار آهنگ از مرتضی نی‌داوود
دل شیدا علی اکبر شیدا
امشب شب مهتابه شیدا
ماه غلام رخ زیبای توست شیدا
کیه کیه در میزنه من دلم می‌لرزه شیدا
عقرب زلف کجت شیدا
در خم زلفت، دل شیدا شکست شیدا
بت چین شیدا
از خون جوانان وطن لاله دمیده عارف قزوینی
بهار دلنشین روح‌الله خالقی
چهره به چهره شعر از قرةالعین آهنگساز ناشناس
ز من نگارم خبر ندارد شعر از ملک الشعرای بهار آهنگ از درویش خان
ای امان از فراقت امان عارف قزوینی
افتخار همه آفاقی و منظور منی عارف قزوینی
هنگام می‌فصل گل و گشت چمن شد عارف قزوینی
گریه را به مستی بهانه کردم عارف قزوینی
از کفم رها شد مهار دل عارف قزوینی
تو ای پری کجایی شعر از هوشنگ ابتهاج (سایه)، آهنگ از همایون خرم
خزان عشق شعر از رهی معیری با آهنگسازی و صدای جواد بدیع‌زاده
رسوای زمانه شعر از بهادر یگانه با آهنگسازی همایون خرم
راز دل شعر از بهادر یگانه با آهنگسازی همایون خرم

در اینجا یک تصنیف قدیمی از استاد شجریان برای ما به اشتراک میگذاریم

امید واریم که به سوال شما که در رابطه با تصنیف چیست بود ، توضیحات کامل و جامعه ای داده باشیم

شما میتوانید با عضویت در کانال موسیقی ردیف تی وی از آخرین مقالات موسیقی مطلع شوید